Η κολπίτιδα είναι η φλεγμονή του κόλπου. Μπορεί να προκαλέσει ενοχλητικά συμπτώματα, όπως φαγούρα, αίσθημα καύσους, τσούξιμο, δυσοσμία η αυξημένες κολπικές εκκρίσεις. Αποτελεί μια από τις συχνότερες αιτίες επίσκεψης των γυναικών στον γυναικολόγο τους. Υπάρχουν πολλά πιθανά αίτια που μπορούν να προκαλέσουν κολπίτιδα και η θεραπεία της κολπίτιδας εξαρτάται κάθε φορά από το αίτιο που την προκαλεί. Οι πιο συχνοί τύποι κολπίτιδας είναι η μυκητιασική, η βακτηριακή, η ατροφική και η κολπίτιδα από τριχομονάδα.

Η ορμονική θεραπεία μπορεί να ανακουφίσει από τα ενοχλητικά συμπτώματα της περιεμμηνόπαυσης και της εμμηνόπαυσης. Σε περιπτώσεις, που δεν έχει προηγηθεί για κάποιο λόγο υστερεκτομή, χειρουργική, δηλαδή, αφαίρεση της μήτρας, η ορμονική θεραπεία περιλαμβάνει τον συνδυασμό οιστρογόνου και προγεστερόνης. Καλείται και ΄συνδυασμένη ορμονική θεραπεία΄ και η χρήση της προγεστερόνης γίνεται για να ελαττώσει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του ενδομητρίου, που θα υπήρχε εάν γινόταν χρήση μόνο οιστρογόνου. Εάν έχει προηγηθεί, όμως, υστερεκτομή, τότε μπορεί να δοθεί μόνο οιστρογόνο, οπότε η θεραπεία καλείται και απλά ΄οιστρογονική θεραπεία΄.  Υπάρχουν και άλλα είδη θεραπείας, τα οποία μπορεί να προταθούν για να ανακουφίσουν από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, ανάλογα με το είδος του συμπτώματος και την κατάσταση της υγείας της γυναίκας.

Ο ιδανικός κύκλος διαρκεί 28 ημέρες. Το εύρος, όμως, ενός φυσιολογικού κύκλου είναι +- 7 ημέρες και κυμαίνεται από 21-35 ημέρες, ενώ η διάρκεια της εμμηνορυσίας, δηλαδή της περιόδου, μπορεί να διαρκέσει από 1 έως 8 ημέρες. Παρεκκλίσεις από τις παραπάνω διακυμάνσεις, συνήθως, χρειάζεται να διερευνηθούν.

Οι περισσότερες γυναίκες θα εμφανίσουν κάποια συμπτωματολογία, καθώς πλησιάζουν στην εμμηνόπαυση. Η βαρύτητα και η διάρκεια των συμπτωμάτων, ποικίλουν από γυναίκα σε γυναίκα, ενώ η έναρξή τους εγκαθίσταται, συνήθως, μήνες ή χρόνια πριν την εμμηνόπαυση, σε μια χρονική περίοδο που καλείται περιεμμηνόπαυση. Συνήθως, τα συμπτώματα διαρκούν, το πολύ, 4 έτη από την είσοδο στην εμμηνόπαυση, ενώ σε ένα ποσοστό 10% των γυναικών, μπορεί να διαρκέσουν έως και 12 έτη. Εάν η έναρξη της εμμηνόπαυσης είναι απότομη, όπως μετά από επέμβαση αφαίρεσης των ωοθηκών, τα συμπτώματα, ίσως, να είναι πιο έντονα, οπότε και μπορεί να χρειαστεί συμπληρωματικά θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.

Περίπου, 8 στις 10 γυναίκες θα εμφανίσουν ένα ή περισσότερα από τα συμπτώματα που θα αναφέρουμε, για κάποιο χρονικό διάστημα, πριν ή μετά την οριστική διακοπή της περιόδου. Το συνηθέστερο σύμπτωμα είναι οι εξάψεις, που εμφανίζονται ως σύντομο αίσθημα ζέστης και θερμότητας, κυρίως στο κεφάλι, στο λαιμό και στο στήθος. Οι εξάψεις μπορεί να συνοδεύονται από ερυθρότητα και εφίδρωση. Διαρκούν κάποια δευτερόλεπτα και εμφανίζονται από λίγες φορές την ημέρα έως και κάθε 10 λεπτά. Άλλα κοινά συμπτώματα της εμμηνόπαυσης είναι οι νυχτερινές εφιδρώσεις, η κολπική ξηρότητα, η μειωμένη επιθυμία για sex, οι πονοκέφαλοι, οι διαταραχές του ύπνου και της διάθεσης, οι διαταραχές μνήμης και συγκέντρωσης, οι ταχυκαρδίες, η δυσκαμψία των μυών και των αρθρώσεων, η απώλεια μυϊκής μάζας, η αύξηση του σωματικού βάρους, η επιβράδυνση του μεταβολισμού, καθώς και οι υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις. Η εμμηνόπαυση αυξάνει, σαφώς, την πιθανότητα ανάπτυξης και άλλων προβλημάτων υγείας, όπως η οστεοπόρωση και οι καρδιοπάθειες.

Περιεμμηνόπαυση καλείται η μετάβαση από την αναπαραγωγική ηλικία στην εμμηνόπαυση, την οριστική, δηλαδή, διακοπή της περιόδου. Μπορεί να ξεκινήσει από την ηλικία των 40 ετών, ή και νωρίτερα και διαρκεί 8 έως 10 έτη, με μέσο όρο τα 4 έτη. Σε αυτή τη χρονική περίοδο οι ωοθήκες παράγουν σταδιακά ολοένα και λιγότερα οιστρογόνα και οδηγούνται στην τελική διακοπή παραγωγής οιστρογόνων, με την είσοδο, έτσι, της γυναίκας στην εμμηνόπαυση. Συνήθως, τα 2 τελευταία έτη της περιεμμηνόπαυσης η παραγωγή των οιστρογόνων από τις ωοθήκες ελαττώνεται πιο απότομα, οπότε μπορεί να εμφανιστούν και τα πρώτα συμπτώματα. Σε αυτό το διάστημα οι γυναίκες εξακολουθούν να έχουν περίοδο και είναι, θεωρητικά, ακόμη δυνατή η επίτευξη εγκυμοσύνης. Κατά την περιεμμηνόπαυση, ένα σύνηθες σύμπτωμα είναι οι διαταραχές στην περίοδο (μεγαλύτεροι ή μικρότεροι κύκλοι, με περισσότερο ή λιγότερο αίμα από το συνηθισμένο) και συχνά διακοπή της έμμηνου ρύσεως για 2 έως 3 μήνες. Αυτή η διαταραχή στον κύκλο είναι ενδεικτική ότι η γυναίκα βρίσκεται στην όψιμη περιεμμηνόπαυση. Άλλα συμπτώματα περιλαμβάνουν, εξάψεις, διαταραχές ύπνου και διάθεσης, συχνές ουρολοιμώξεις, κολπική ξηρότητα, υπογονιμότητα, σταδιακή απώλεια της σεξουαλικής διάθεσης, επιδείνωση του προεμμηνορυσιακού συνδρόμου, πρήξιμο στους μαστούς, αύξηση του σωματικού βάρους και πιθανή αύξηση των επιπέδων της χοληστερόλης. Κάποιες γυναίκες δεν θα εμφανίσουν κανένα από τα παραπάνω συμπτώματα, κάποιες θα εμφανίσουν ήπια συμπτώματα, ενώ λίγες θα εμφανίσουν πλήρη συμπτωματολογία και θα αναζητήσουν ιατρική βοήθεια. Η περιεμμηνόπαυση, είναι μία φυσιολογική διαδικασία και εμφανίζει μεγάλη ετερογένεια τόσο στη διάρκειά της, όσο και στους τρόπους που εμφανίζεται.

Μελέτες έχουν δείξει ότι μετά από χειρουργική αφαίρεση πολύποδα του ενδομητρίου υπάρχει σχετικά αυξημένη συχνότητα επανεμφάνισης του πολύποδα. Η συχνότητα αυτή κυμαίνεται από 2,5% έως 44% και εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως ο αριθμός των πολυπόδων πριν το χειρουργείο, ο τύπος του πολύποδα, η αποτελεσματικότητα της χειρουργικής επέμβασης και ο χρόνος παρακολούθησης μετά την χειρουργική επέμβαση. Δεν είναι δυνατό να προβλεφθεί κατά τη διάρκεια του χειρουργείου αφαίρεσης του πολύποδα η πιθανότητα να επανεμφανιστεί πολύποδας, στο ίδιο ή σε άλλο μέρος της ενδομητρικής κοιλότητας.

Δεδομένου ότι οι περισσότεροι πολύποδες του ενδομητρίου είναι ασυμπτωματικοί με πολύ μικρή πιθανότητα κακοήθους εξαλλαγής, η τακτική της υπερηχογραφικής παρακολούθησης μπορεί να εφαρμοστεί σε αυτές τις περιπτώσεις. Εξάλλου, υπάρχει και η πιθανότητα ο πολύποδας να αποβληθεί αυτόματα κατά τη διάρκεια της περιόδου, σε ένα ποσοστό, περίπου, 25% μέσα στη διάρκεια ενός έτους. Η φαρμακευτική αγωγή δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο ρόλο στην αντιμετώπιση του πολύποδα, εκτός, ίσως, από την περίπτωση όπου μία γυναίκα λαμβάνει ταμοξιφένη. Σε αυτή την περίπτωση, η τοποθέτηση ενδομητρικού σπειράματος λεβονοργεστρέλης (σπιράλ Mirena), φαίνεται ότι μειώνει την πιθανότητα δημιουργίας ενδομητρικού πολύποδα σε αυτές τις γυναίκες. Σε περιπτώσεις υπογονιμότητας, φαίνεται ότι η αφαίρεση ενός ενδομητρικού πολύποδα, ακόμη και εάν είναι ασυμπτωματικός, μπορεί να προσφέρει κάποιο όφελος, ιδίως σε γυναίκες που δεν εμφανίζουν κάποιο άλλο αίτιο υπογονιμότητας.  Σε συμπτωματικούς πολύποδες, η χειρουργική αφαίρεση με απόξεση του ενδομητρίου δεν αποτελεί την μέθοδο εκλογής, αφού εμφανίζει πιθανότητα επιτυχούς αφαίρεσης του πολύποδα μικρότερη από 50%, ενώ είναι συχνή και η μερική αφαίρεση του πολύποδα, με αποτέλεσμα να παραμένει ο υπόλοιπος μέσα στην ενδομητρική κοιλότητα. Η μέθοδος εκλογής στην αφαίρεση του πολύποδα του ενδομητρίου είναι η υστεροσκόπηση, όπου υπό άμεση όραση αναγνωρίζεται ο πολύποδας και αφαιρείται με τη χρήση μικροεργαλείων ολόκληρος, χωρίς να τραυματιστεί άσκοπα το υπόλοιπο ενδομήτριο, γεγονός που συμβαίνει στην απόξεση του ενδομητρίου, με αποτέλεσμα τη δημιουργία συμφύσεων στην ενδομητρική κοιλότητα. Τέλος, η υστερεκτομή αποτελεί ριζική μέθοδο αντιμετώπισης του πολύποδα και πρέπει να εφαρμόζεται μόνο σε περιπτώσεις, όπου η ασθενής έχει ενημερωθεί πλήρως για τη βαρύτητα του χειρουργείου και τις πιθανές επιπλοκές και παρόλα αυτά εξακολουθεί να επιθυμεί  να υποβληθεί σε αυτή.

Το ενδοκολπικό υπερηχογράφημα είναι η βασική μέθοδος για να διαγνώσουμε την ύπαρξη ενός πολύποδα του ενδομητρίου. Οι νεότερης τεχνολογίας υπερηχοτομογράφοι, ιδίως με τεχνολογία 3D/4D, μπορούν να απεικονίσουν με ακρίβεια τους ενδομητρικούς πολύποδες και να καταγράψουν τις διαστάσεις και τον όγκο τους. Η ταυτόχρονη χρήση του έγχρωμου Power Doppler, μπορεί να αυξήσει ακόμη περισσότερο τη διαγνωστική ικανότητα του υπερηχογραφήματος. Μια παραλλαγή του ενδοκολπικού υπερηχογραφήματος είναι η υδρουπερηχογραφία, όπου μέσω ενός μικρού καθετήρα εγχέεται φυσιολογικός ορός μέσα στην ενδομητρική κοιλότητα, κατά τη διάρκεια ενός ενδοκολπικού υπερηχογραφήματος, με αποτέλεσμα να ”φουσκώνει” η κοιλότητα της μήτρας και να απεικονίζεται με μεγάλη ακρίβεια ο πολύποδας. Η πιο ακριβής εξέταση για τη διάγνωση και την αντιμετώπιση του ενδομητρικού πολύποδα είναι η υστεροσκόπηση, όπου αναγνωρίζεται ο πολύποδας υπό άμεση όραση, μέσω της κάμερας του υστεροσκοπίου και μπορεί, ταυτόχρονα, να αφαιρεθεί με τη χρήση μικροεργαλείων, που εισέρχονται μέσα από κανάλια εργασίας του υστεροσκοπίου. Τέλος, η βιοψία του ενδομητρίου με διαγνωστική απόξεση, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη διάγνωση του πολύποδα, επειδή, όμως, δεν γίνεται υπό άμεση όραση, υστερεί σε διαγνωστική αξία, αφού σε ποσοστό που φτάνει το 50% δεν αφαιρεί ολόκληρο τον πολύποδα.

Συχνά οι πολύποδες είναι ασυμπτωματικοί, χωρίς να προκαλούν καμία ενόχληση στη γυναίκα. Στις περιπτώσεις, όπου προκαλούν, όμως, συμπτώματα, τα ποιο συνήθη είναι η ανώμαλη αιμορραγία (για παράδειγμα συχνές και απρόβλεπτες περίοδοι, με μεγαλύτερη διάρκεια ή ποσότητα αίματος), η μεσοκυκλική αιμορραγία (αιμόρροια από τον κόλπο που εμφανίζεται εκτός της χρονικής διάρκειας της περιόδου), αιμορραγία μετά την εμμηνόπαυση και σε κάποιες περιπτώσεις, ενοχοποιούνται για πρόκληση υπογονιμότητας. Τέλος, οι κηλίδες αίματος (spotting) ανάμεσα στις περιόδους, οφείλονται, πολλές φορές, στους πολύποδες της μήτρας.

Η ακριβής συχνότητα εμφάνισης πολύποδα στις γυναίκες δεν είναι γνωστή, καθώς οι περισσότεροι πολύποδες είναι ασυμπτωματικοί. Επίσης, η ύπαρξη πολύποδα του ενδομητρίου είναι πιο συχνή σε κάποιες ομάδες γυναικών. Από στατιστικές μελέτες με μεγάλο δείγμα γυναικών έχει αναφερθεί ότι η συχνότητα εμφάνισης πολύποδα του ενδομητρίου κυμαίνεται από 8-35%. Αποτελεί, επίσης, τυχαίο εύρημα σε γυναίκες που υποβάλλονται σε υστερεκτομή σε ένα ποσοστό 10-25%. Η πιθανότητα να εμφανίσει μια γυναίκα πολύποδα αυξάνει με την αύξηση της ηλικίας, την ύπαρξη υπέρτασης, την παχυσαρκία και τη χρήση της ταμοξιφένης, ενός φαρμάκου που χρησιμοποιείται, κυρίως, σε γυναίκες με καρκίνο μαστού. Στις γυναίκες που χρησιμοποιούν ταμοξιφένη η συχνότητα εμφάνισης πολύποδα του ενδομητρίου κυμαίνεται από 30-60%. Μεταξύ των νέων γυναικών, η συχνότητα του πολύποδα του ενδομητρίου είναι υψηλή σε γυναίκες που εμφανίζουν υπογονιμότητα, με ένα ποσοστό που φθάνει το 32% σε κάποιες μελέτες.

Ο πολύποδας της μήτρας είναι ένας, κατά κανόνα, καλοήθης όγκος που βρίσκεται μέσα την ενδομητρική κοιλότητα και οφείλεται σε τοπική υπερπλασία του στρώματος, των αδένων και των αγγείων του ενδομητρίου. Μπορεί να είναι μονήρης ή να εμφανίζονται περισσότεροι από ένα πολύποδα ταυτόχρονα και το μέγεθός του κυμαίνεται από λίγα χιλιοστά έως και κάποια εκατοστά. Μπορεί να εντοπίζεται οπουδήποτε μέσα στην ενδομητρική κοιλότητα και κάποιες φορές εντοπίζεται στον τράχηλο της μήτρας, οπότε καλείται ενδοτραχηλικός πολύποδας. Είναι, συνήθως ασυμπτωματικός, δηλαδή δεν προκαλεί συμπτώματα και η διάγνωσή του γίνεται τυχαία, σε γυναικολογικό υπερηχογράφημα ρουτίνας.

Ο κύριος τρόπος χειρουργικής αντιμετώπισης του ινομυώματος είναι η ινομυωματεκτομή, δηλαδή η αφαίρεση μόνο του ινομυώματος, αφήνοντας άθικτη την υπόλοιπη μήτρα. Η γυναίκα διατηρεί, λοιπόν, τη μήτρα της και μπορεί να μείνει έγκυος, σε αντίθεση με την υστερεκτομή, όπου αφαιρείται ολόκληρη η μήτρα μαζί με το ινομύωμα και προτιμάται σε περιπτώσεις, όπου η γυναίκα δεν επιθυμεί, πλέον, εγκυμοσύνη και πλησιάζει στο τέλος της αναπαραγωγικής της ηλικίας. Τα χειρουργεία αυτά, είναι προτιμότερο να γίνονται λαπαροσκοπικά, παρόλο που πολλές φορές εκτελούνται με λαπαροτομή (ανοικτό χειρουργείο). Η υστεροσκόπηση γίνεται σε περιπτώσεις που το ινομύωμα προβάλλει μέσα στην ενδομητρική κοιλότητα. Μία ελάχιστα επεμβατική μέθοδος είναι ο εμβολισμός της μητριαίας αρτηρίας (UAE), όπου ο επεμβατικός ακτινολόγος εγχέει μέσω καθετήρα μικροσωματίδια στις μητριαίες αρτηρίες, για να σταματήσει τη ροή του αίματος στο ινομύωμα, ώστε να ατροφήσει και να μικρύνει σε μέγεθος, χωρίς να προκαλεί, πλέον, συμπτώματα. Νεότερες ελάχιστα επεμβατικές μέθοδοι, με χρήση Μαγνητικού Τομογράφου, εφαρμόζονται σε μικρή κλίμακα και ίσως προστεθούν ευρύτερα στην κλινική πράξη στο μέλλον.

Όταν τα ινομυώματα δεν προκαλούν συμπτώματα, συνήθως, δεν είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστούν. Σε καποιες περιπτώσεις, όμως, υπάρχει ανάγκη αντιμετώπισής τους, όπως όταν προκαλούν αιμορραγία κατά την περίοδο, που μπορεί να οδηγήσει σε αναιμία, επηρεάζοντας, έτσι, την καθημερινή δραστηριότητα της γυναίκας. Ο πυελικός πόνος και η υπογονιμότητα, αποτελούν άλλες αιτίες που απαιτούν αφαίρεση του ινομυώματος. Τέλος, εάν ένα ινομύωμα μεγαλώνει απότομα και γρήγορα, είναι απαραίτητη η αντιμετώπισή του, για να αποκλειστεί η περίπτωση να μην είναι ινομύωμα αλλά κάποιος κακοήθης όγκος.

Το συχνότερο σύμπτωμα που προκαλούν είναι οι διαταραχές στην περίοδο, με αυξημένη αιμορραγία ή συχνότερες περιόδους που διαρκούν περισσότερο και μπορεί να οδηγήσουν σε αναιμία. Μπορεί, επίσης, να προκαλέσουν αίσθηση πίεσης, δυσκοιλιότητα, ακόμη και πόνο κατά τη σεξουαλική επαφή, ανάλογα με το μέγεθός τους. Ευθύνονται για αποβολές ή πρόωρο τοκετό, καθώς και σε ορισμένες περιπτώσεις για υπογονιμότητα. Συχνά, δεν προκαλούν κανένα σύμπτωμα και αποτελούν τυχαίο εύρημα κατά τη γυναικολογική εξέταση ρουτίνας.

Τα ινομυώματα είναι οι πιό συχνοί καλοήθεις όγκοι της μήτρας, που αναπτύσσονται από το μυϊκό ιστό της. Ονομάζονται και λειομυώματα. Απαντούν στο 40-60% των γυναικών, στην αναπαραγωγική τους ηλικία. Οι διαστάσεις, το μέγεθος και η εντόπιση των ινομυωμάτων, ποικίλουν αρκετά. Μια γυναίκα μπορεί να έχει ένα ή περισσότερα ινομυώματα, που μπορεί να παραμένουν σταθερά σε μέγεθος ή να μεγαλώνουν με την πάροδο του χρόνου. Είναι συχνότερα σε γυναίκες ηλικίας 30-40 ετών, ενώ μετά την εμμηνόπαυση σταδιακά μικραίνουν σε μέγεθος.

Το Διδύναμο εμβόλιο Cervarix (πρόληψη απο τη λοίμωξη των δύο ιών 16 και 18) έχει πάρει έγκριση μόνο για κορίτσια, χορηγείται δωρεάν σε ηλικίες από 11-18 ετών και το εμβολιαστικό σχήμα ολοκληρώνεται σε 3 δόσεις (0, 1 και 6 μήνες). Το Τετραδύναμο εμβόλιο Gardasil (πρόληψη από τη λοίμωξη 4 ιών, των 6, 11, 16 και 18) έχει πάρει έγκριση για κορίτσια αλλά και αγόρια, χορηγείται δωρεάν στη χώρα μας μόνο σε κορίτσια ηλικίας 11-18 ετών και το εμβολιαστικό του σχήμα ολοκληρώνεται σε 3 δόσεις (0, 2 και 6 μήνες) σε ηλικίες 14 ετών και άνω, ενώ σε ηλικίες 14 ετών και κάτω το σχήμα μπορεί να γίνει είτε σε 2 δόσεις (0 και 6 μήνες), είτε σε 3 δόσεις (0, 2 και 6 μήνες). Το νεότερο Εννιαδύναμο εμβόλιο Gardasil9 (πρόληψη από τη λοίμωξη από 9 ιούς, τους 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 και 58), έχει πάρει έγκριση για κορίτσια αλλά και αγόρια, χορηγείται δωρεάν στη χώρα μας μόνο σε κορίτσια ηλικίας 11-18 ετών και το εμβολιαστικό του σχήμα ολοκληρώνεται σε 3 δόσεις (0, 2 και 6 μήνες) σε ηλικίες 15 ετών και άνω, ενώ σε ηλικίες 15 ετών και κάτω το σχήμα μπορεί να γίνει είτε σε 2 δόσεις (0 και 6 μήνες), είτε σε 3 δόσεις (0, 2 και 6 μήνες). Τον Μάρτιο του 2022, η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμού συνέστησε τον εμβολιασμό έναντι του HPV και στα αγόρια ηλικίας 9-18 ετών. Ιδανική ηλικία εμβολιασμού έχουν τα κορίτσια από 11-15 ετών, που δεν έχουν προχωρήσει στην έναρξη των σεξουαλικών επαφών και λόγω του ισχυρού τους ανοσολογικού συστήματος εμφανίζουν την καλύτερη δυνατή απάντηση στον εμβολιασμό. Τα κορίτσια ηλικίας 16-18 ετών που δεν έχουν εμβολιαστεί, βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο μόλυνσης από τον ιό, καθώς σε αυτές τις ηλικίες, πολλές φορές, γίνεται η έναρξη της σεξουαλικής τους ζωής, οπότε ο εμβολιασμός συστήνεται να γίνεται άμεσα για να επιτύχουν το μεγαλύτερο δυνατό όφελος. Η πλήρης προστασία του εμβολιασμού παρέχεται όταν αυτός ολοκληρωθεί, καθώς πρέπει να τηρείται το εξάμηνο διάγραμμα χορήγησης των 2 ή 3 δόσεων του εμβολίου. Σε περίπτωση που το πρόγραμμα διακοπεί ή ξεπεραστεί το χρονικό όριο που έπρεπε να γίνει κάποια δόση, δεν χρειάζεται να ξεκινήσει από την αρχή. Το εμβόλιο μπορεί να συγχορηγηθεί και με άλλα ενδεικνυόμενα για την ηλικία εμβόλια, η χορήγησή του όμως δεν συστήνεται κατά τη διάρκεια της κύησης. Εάν η πρώτη δόση γίνει σε μία μη διαγνωσμένη αρχόμενη εγκυμοσύνη, οι επόμενες θα πρέπει να αναβληθούν για μετά το πέρας της κυήσεως.

Σήμερα, κυκλοφορούν τρία εμβόλια: Το Διδύναμο Cervarix (έναντι των ιών 16,18), το Τετραδύναμο Gardasil (έναντι των ιών 6, 11, 16 και 18) και το Εννιαδύναμο Gardasil9 (έναντι των ιών 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 και 58). Αυτά τα εμβόλια προστατεύουν έναντι των τύπων του HPV που ευθύνονται για τις περισσότερες περιπτώσεις καρκίνου τραχήλου της μήτρας (οι τύποι του ιού 16 και 18 ανευρίσκονται σε ποσοστό 75% σε καρκίνο του τραχήλου, 70% σε προκαρκινικές αλλοιώσεις, 50% σε χαμηλού βαθμού αλλοιώσεις, 95% σε καρκίνο του αιδοίου και του κόλπου και σε ποσοστό 80% σε προκαρκινικές εκδηλώσεις του αιδοίου και του κόλπου). Το Τετραδύναμο εμβόλιο παρέχει επιπλέον προστασία έναντι των ιών 6 και 11, που ανιχνεύονται σε ποσοστό 90% σε καλοήθεις αλλοιώσεις, όπως στα γεννητικά κονδυλώματα, ενώ το Εννιαδύναμο εμβόλιο παρέχει επιπλέον προστασία έναντι περισσότερων τύπων του ιού. Τα εμβόλια κατά των ιών HPV προσφέρουν σημαντικό ποσοστό πρόληψης, αλλά δεν μπορούν να υποκαταστήσουν τον ετήσιο προλήπτικό έλεγχο με τεστ κατά Παπανικολάου, καθώς δεν προσφέρουν προστασία από όλους τους τύπους του ιου HPV (το εμβόλιο δεν προστατεύει από όλους τους τύπους του ιού HPV, οι οποίοι ξεπερνούν τους 100). Οι μελέτες δείχνουν ότι προσφέρουν ποσοστό προστασίας από προκαρκινικές και καρκινικές βλάβες, αλλά και από κονδυλώματα, που αγγίζει το 100%, έναντι των ιών για τους οποίους έχουν κατασκευαστεί, ανάλογα με τον τύπο του εμβολίου. Δεν προσφέρουν, όμως, θεραπεία από HPV αλλοιώσεις που ήδη υπάρχουν πριν τον εμβολιασμό ή από άλλα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα (π.χ. σύφιλη, χλαμύδια, γονόρροια κτλ). Ο εμβολιασμός σε συνδυασμό με τον ετήσιο γυναικολογικό έλεγχο με τεστ Παπανικολάου και τη χρησιμοποίηση προφυλακτικού κατά την σεξουαλική επαφή, αποτελούν τη βασική ασπίδα προστασίας απέναντι όχι μόνο στον ιο HPV, αλλά απέναντι και σε όλα τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα.

Το 2006 είναι το έτος κυκλοφορίας του πρώτου εμβολίου έναντι του ιού HPV. Το ιδιαίτερο γεγονός στην περίπτωση του συγκεκριμένου εμβολίου είναι ότι αποτελεί το πρώτο εμβόλιο εναντίον του καρκίνου. Η φύση του εμβολίου είναι προφυλακτική και βασίζεται στην ανοσιακή απάντηση του οργανισμού, που προκαλείται μετά από τον εμβολιασμό με ‘’ιόμορφα σωματίδια’’ (Virus-like Particles, VLPs) και οδηγεί στην παραγωγή από τον ίδιο τον οργανισμό IgG αντισωμάτων εναντίον του ιού, με στόχο την προστασία του από μία μελλοντική μόλυνση από τον συγκεκριμένο ιό. Τα ‘’προφυλακτικά’’ εμβόλια έχουν ως στόχο τα άτομα που δεν έχουν ήδη έρθει σε επαφή με τον ιό, για αυτό και συνιστούμε την έναρξη της χορήγησή τους σε μικρή ηλικία.

Διακρίνεται σε 3 επίπεδα:

Την Πρωτογενή πρόληψη, που εφαρμόζεται πριν την εμφάνιση της νόσου με τη διενέργεια εμβολιασμών, προφύλαξη και αποφυγή έκθεσης σε συγκεκριμένους βλαπτικούς παράγοντες και ενημέρωση.

Την Δευτερογενή πρόληψη, που πραγματοποιείται πριν την εκδήλωση της νόσου και εφαρμόζεται με τις μεθόδους του προσυμπτωματικού ελέγχου (τεστ Παπανικολάου, LBC, κολποσκόπηση, HPV DNA test). Στο επίπεδο αυτό έχουν ξεκινήσει ήδη οι αλλοιώσεις, αλλά η έγκαιρη παρέμβαση αποτρέπει την εξέλιξη της νόσου.

Την Τριτογενή πρόληψη, που πραγματοποιείται μετά την εκδήλωση της νόσου και συνίσταται στις κλινικές δράσεις – θεραπείες (φαρμακευτική και χειρουργική) για την καταπολέμηση της νόσου και την επανένταξη της ασθενούς.

Είναι μία μέθοδος εξέτασης του τραχήλου της μήτρας, του κόλπου και του αιδοίου, μέσω ενός ειδικού μικροσκοπίου, του κολποσκόπιου, που φέρει ειδικούς μεγεθυντικούς φακούς και εξετάζει τους ιστούς μεγεθύνοντας την εικόνα, επιτρέποντας, έτσι, την απεικόνιση αλλοιώσεων που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι. Είναι ανώδυνη εξέταση και μπορεί να γίνει σε οποιαδήποτε φάση του κύκλου, εκτός από καταστάσεις με κολπική αιμορραγία. Οι εικόνες καταγράφονται ηλεκτρονικά, για πιθανή σύγκριση με μελλοντικές εικόνες, αν επαναληφθεί η εξέταση, ενώ αν κριθεί απαραίτητο, μπορεί κατά τη διάρκεια της κολποσκόπησης να παρθούν και βιοψίες από τον τράχηλο, για να γίνει και ιστολογική εξέταση, που θα θέσει και την οριστική διάγνωση της αλλοίωσης.

Εάν το τεστ Παπανικολάου αποκαλύψει παθολογικό αποτέλεσμα, τότε η παρακολούθηση γίνεται σε πιο τακτική βάση, προστίθεται στον έλεγχο το HPV-DNA test, εάν η γυναίκα είναι μεγαλύτερη από 30 ετών και διενεργείται μια, επιπλέον, εξέταση που ονομάζεται κολποσκόπηση. Όπως, ήδη, τονίστηκε, οι περισσότερες γυναίκες έχουν έρθει σε επαφή με τον ιό, επομένως, είναι πιθανό να υπάρξει ένα παθολογικό τεστ Παπανικολάου. Η τακτική της απλής παρακολούθησης είναι η ενδεδειγμένη, αφου στη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων η βλάβη θα υποχωρήσει από μόνη της, χωρίς να χρειαστεί καμία ιατρική παρέμβαση.

Στην Ελλάδα, όπου το τεστ Παπανικολάου δεν είναι υποχρεωτικό, συνιστάται ετήσιος έλεγχος με τεστ Παπανικολάου ή/και HPV-DNA test, εφόσον αυτό κρίνεται απαραίτητο. Σε χώρες, όπως η Αμερική και η Αγγλία, όπου το τεστ Παπανικολάου είναι υποχρεωτικό, επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό εξ’ ολοκλήρου και τα αποτελέσματα καταγράφονται σε βάση δεδομένων στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, συστήνεται διαφορετικό πλάνο παρακολούθησης. Η έναρξη του ελέγχου συστήνεται να γίνεται από την ηλικία των 21 ετών και να επαναλαμβάνεται κάθε 3 έτη με τεστ Παπανικολάου, έως την ηλικία των 29 ετών. Από την ηλικία των 30 ετών έως την ηλικία των 65 ετών, συστήνεται το co-testing (HPV-DNA test και LBC) κάθε 5 έτη, ή μόνο τεστ Παπανικολάου κάθε 3 έτη. Από τα 65 και μετά δεν συστήνεται έλεγχος, με την προϋπόθεση ότι τα τελευταία 3 τεστ Παπανικολάου ήταν αρνητικά. Γυναίκες με ιστορικό υψηλής αλλοίωσης ή καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, θα πρέπει να συνεχίσουν τον έλεγχο για, τουλάχιστον, 20 έτη από τη διάγνωση. Γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε ολική υστερεκτομή δεν υπάρχει λόγος να συνεχίζουν τον έλεγχο, εκτός και εάν η υστερεκτομή έγινε λόγω κακοήθειας ή υψηλής αλλοίωσης, οπότε συνεχίζουν τον έλεγχο για 20 έτη μετά την υστερεκτομή. Επίσης, το HPV-DNA test που συστήνεται στο εξωτερικό είναι αυτό που ανιχνεύει μόνο τους υψηλού κινδύνου τύπους του ιού (cobas), καθώς δεν κρίνεται σκόπιμη η ανίχνευση των ιων χαμηλού κινδύνου. Τέλος, δεν έχει σημασία αν έχει προηγηθεί εμβολιασμός για τον HPV ιό, οπότε το πλάνο παρακολούθησης είναι ακριβώς το ίδιο και για τα κορίτσια που έχουν εμβολιαστεί.

Τα γεννητικά κονδυλώματα εμφανίζονται ως εξογκώματα μεμονωμένα ή κατά ομάδες στη γεννητική περιοχή, μπορεί να είναι μικρά ή μεγάλα, μπορεί να είναι επηρμένα ή επίπεδα ή να μοιάζουν με μικρό κουνουπίδι. Συνήθως εμφανίζονται εβδομάδες ή μήνες μετά τη σεξουαλική επαφή με έναν σύντροφο που έχει τον ιό HPV, ακόμη και αν ο σύντροφος δεν έχει καμία εικόνα γεννητικών κονδυλωμάτων. Εάν μείνουν χωρίς θεραπεία τα γεννητικά κονδυλώματα μπορεί να υποχωρήσουν, να παραμείνουν αμετάβλητα ή να αυξηθούν σε μέγεθος και αριθμό. Τα γεννητικά κονδυλώματα δεν μετατρέπονται σε καρκίνο, αφού προκαλούνται από ιούς χαμηλού κινδύνου.

Οι οδηγίες για την έναρξη του ελέγχου στα νέα κορίτσια με τεστ Παπανικολάου έχουν αλλάξει τα τελευταία έτη. Παλιότερα ο έλεγχος ξεκινούσε στην ηλικία των 18 ετών ή με την έναρξη των σεξουαλικών επαφών. Το 2006, νεότερες οδηγίες συνιστούσαν το πρώτο τεστ Παπανικολάου στην ηλικία των 21 ετών ή 3 έτη μετά την πρώτη σεξουαλική επαφή. Οι νεότερες, πλέον, οδηγίες του 2009, που επιβεβαιώθηκαν το 2012 και το 2016, συνιστούν την έναρξη του screening με τεστ Παπανικολάου στην ηλικία των 21 ετών, ανεξαρτήτως με την ηλικία έναρξης των σεξουαλικών επαφών στο νέο κορίτσι.

Η πρώτη επίσκεψη στον γυναικολόγο θα πρέπει να γίνεται σε κλίμα ηρεμίας και να εστιάζει στην καλλιέργεια σχέσης εμπιστοσύνης ανάμεσα στο γυναικολόγο και στο νέο κορίτσι. Η λήψη ιστορικού μπορεί να περιλαμβάνει και πιο προσωπικές ερωτήσεις, όπως θέματα περιόδου ή σεξουαλικής δραστηριότητας και το νέο κορίτσι μπορεί να επιλέξει εάν προτιμά να είναι παρούσα μία μαία ή κάποιο μέλος της οικογένειας, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης. Κατά την πρώτη κλινική εξέταση, καλό θα είναι να γίνεται μία επισκόπηση των εξωτερικών γεννητικών οργάνων, για να αποκλειστούν πιθανές ανωμαλίες, ενώ μπορεί το νέο κορίτσι να χρησιμοποιήσει και ένα καθρέφτη, ώστε να εξοικειωθεί με το σώμα του.

Το αντικείμενο συζήτησης των πρώτων επισκέψεων στο γυναικολόγο περιλαμβάνει θέματα βασικής ενημέρωσης, που μπορεί να απασχολούν τα νέα κορίτσια, καθώς διανύουν την περίοδο της εφηβείας. Τα θέματα αυτά αφορούν, συνήθως, στο σωματικό βάρος της εφήβου, στην ακμή, στον τρόπο που αντιλαμβάνεται το σώμα της, στον πόνο κατά την περίοδο ή σε διαταραχές της περιόδου. Επίσης, θέματα προσωπικής υγιεινής, φροντίδας του σώματος, ενημέρωσης για τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και θέματα αντισύλληψης, αποτελούν αντικείμενα που χρήζουν υπεύθυνης ενημέρωσης από τον γιατρό και όχι από άλλες αναξιόπιστες πηγές ενημέρωσης, όπως οι φίλοι, το διαδίκτυο ή τα περιοδικά. Η ενημέρωση για τον εμβολιασμό έναντι του HPV, αποτελεί βασικό αντικείμενο συζήτησης κατά την πρώτη επίσκεψη ενός νέου κοριτσιού στον γυναικολόγο.

Η ιδανική ηλικία για την πρώτη επίσκεψη στον γυναικολόγο στα νέα κορίτσια είναι από 13-15 ετών. Αποτελεί τη σωστή στιγμή χρονικά για να ξεκινήσει η υπεύθυνη ενημέρωση του νέου κοριτσιού για τον εμβολιασμό έναντι του HPV, για τους τρόπους προφύλαξης απέναντι στα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, καθώς και για να οικοδομηθεί μία σωστή μελλοντική σχέση εμπιστοσύνης με τον επαγγελματία υγείας.

Διαταραχές στην περίοδο μπορεί να εμφανιστούν σε όλες τις ηλικίες. Συχνότερα, εμφανίζονται κατά τα πρώτα χρόνια μετά την εμμηναρχή, χωρίς να υπάρχει λόγος ιδιαίτερης ανησυχίας, καθώς, πλησιάζοντας το νέο κορίτσι την ηλικία των 18 ετών, ο κύκλος τείνει να ομαλοποιηθεί. Επίσης, στα χρόνια της περιεμμηνόπαυσης, όταν η γυναίκα, δηλαδή, είναι 45 ετών και άνω, ο κύκλος εμφανίζει διαταραχές και γίνεται μεγαλύτερος ή μικρότερος σε διάρκεια, ενώ παρουσιάζει και διακυμάνσεις στην ποσότητα του αίματος κατά την περίοδο.

Ο ιδανικός κύκλος έχει διάρκεια 28 ημερών. Το εύρος, όμως, του φυσιολογικού κύκλου ορίζεται ως μία εβδομάδα περισσότερο ή μία εβδομάδα λιγότερο από αυτό το χρονικό όριο. Επομένως, όταν ο κύκλος διαρκεί περισσότερο από 35 ημέρες ή λιγότερο από 21 ημέρες, θεωρείται ανώμαλος. Επίσης, ανωμαλία του κύκλου θεωρείται όταν εμφανίζεται αιμορραγία ή κηλίδες αίματος (spotting), ανάμεσα στις περιόδους ή όταν υπάρχει ασυνήθιστα μεγάλη ροή αίματος κατά την έμμηνο ρύση. Ακανόνιστοι κύκλοι μεταξύ τους, με διαφορά μεγαλύτερη από μιά εβδομάδα χρήζουν, τις περισσότερες φορές, διερεύνησης. Στα νέα κορίτσια, χρειάζεται έλεγχος από ειδικό, εάν δεν έχει ξεκινήσει η εμμηνορυσία έως την ηλικία των 15 ετών ή σε περίπτωση που έχουν περάσει 3 έτη από την ανάπτυξη των μαστών χωρίς να έχει εμφανιστεί περίοδος. Τέλος, η εμφάνιση κολπικής αιμόρροιας ή αιμορραγίας κατά την εμμηνόπαυση, αποτελεί κατάσταση που πρέπει να οδηγήσει την γυναίκα στο γυναικολόγο.

Στις μισές, περίπου, γυναίκες που εμφανίζουν μεγάλη αιμορραγία στην περίοδο, δεν αναγνωρίζεται κάποια συγκεκριμένη αιτία. Στις υπόλοιπες γυναίκες, οι πιο συνήθεις αιτίες είναι τα ινομυώματα, οι πολύποδες της μήτρας, η ενδομητρίωση, η αδενομύωση, οι διαταραχές ωοθυλακιορρηξίας, η φλεγμονώδης νόσος της πυέλου και, πιο σπάνια, η υπερπλασία του ενδομητρίου και ο γυναικολογικός καρκίνος. Άλλες αιτίες, μη γυναικολογικές, είναι ο υποθυρεοειδισμός, ο διαβήτης και νόσοι με διαταραχή στην πήξη του αίματος. Τέλος, η λήψη αντιπηκτικών φαρμάκων, το ενδομήτριο σπιράλ, κάποια φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην χημειοθεραπεία , καθώς και κάποια βότανα, όπως το ginseng, το ginkgo και η soya, μπορούν να προκαλέσουν περιόδους με μεγάλη αιμορραγία.

Είναι δύσκολο να υπολογιστεί η ποσότητα του αίματος που χάνει η γυναίκα σε κάθε περίοδο. Εμφανίζει, σαφώς διακυμάνσεις ανάμεσα σε διαφορετικές γυναίκες, αλλά, ακόμη και στη ίδια γυναίκα σε διαφορετικές περιόδους. Φυσιολογική θεωρείται η ποσότητα αίματος από 30-40ml ανά κύκλο, με ανώτατο όριο τα 80ml ανά περίοδο. Ένας έμμεσος τρόπος για να υπολογίσει μια γυναίκα εάν έχει φυσιολογική η μεγάλη αιμορραγία κατά την περίοδο, είναι να παρατηρήσει εάν αλλάζει σερβιέτα συχνότερα από 1-2 ώρες, εάν εμφανίζει πήγματα αίματος μεγαλύτερα από 2,5 εκ. ή αν χρειάζεται ταυτόχρονα τη χρήση tampon και σερβιέτας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η αιμορραγία κατά την περίοδο χαρακτηρίζεται ως μεγάλη (>80ml) και καλό είναι να επισκεφθεί το γυναικολόγο της.

Είναι το φαινόμενο όπου η ωοθήκη απελευθερώνει το ωάριο, ώστε αυτό να μπορέσει να γονιμοποιηθεί από το σπερματοζωάριο και να οδηγήσει στη δημιουργία ενός εμβρύου. Κάποιες φορές, περισσότερα από ένα ωάρια απελευθερώνονται από την ωοθήκη, οδηγώντας, έτσι, στη δημιουργία πολύδυμης κύησης (δίδυμα, τρίδυμα κτλ). Η ωοθυλακιορρηξία συμβαίνει στο μέσο του κύκλου, σε ένα κύκλο 28 ημερών συμβαίνει στην 14^η ημέρα, ή 12-16 ημέρες πριν την επόμενη περίοδο, εάν ο κύκλος δεν είναι 28 ημερών. To ωάριο μπορεί να επιβιώσει έως και 24 ώρες μετά την ωοθυλακιορρηξία, αναμένοντας να γονιμοποιηθεί από το σπερματοζωάριο. Αντιθέτως, το σπερματοζωάριο μπορεί να επιβιώσει στο σώμα της γυναίκας έως και 1 εβδομάδα, μετά την εκσπερμάτιση. Κάποιες γυναίκες, κατά τη διάρκεια της ωοθυλακιορρηξίας, μπορεί να εμφανίσουν ήπιο πόνο και μικρή αιμορραγία (spotting). Καταστάσεις, όπως, το stress, η λήψη φαρμάκων, η έντονη άσκηση ή η προσαρμογή σε νέο περιβάλλον, μπορούν να αποτρέψουν την ωοθυλακιορρηξία, σε μια γυναίκα που δεν αντιμετωπίζει κάποιο άλλο πρόβλημα αναστολής της ωοθυλακιορρηξίας.

Είναι ο μηνιαίος ορμονικός κύκλος, που συμβαίνει στον γυναικείο οργανισμό, για να τον προετοιμάσει για μια πιθανή εγκυμοσύνη. Ξεκινά από την πρώτη ημέρα της περιόδου και διαρκεί έως την πρώτη ημέρα της επόμενης περιόδου. Ο ιδανικός κύκλος διαρκεί 28 ημέρες με ένα φυσιολογικό, όμως, εύρος, μίας εβδομάδας, οπότε κυμαίνεται από 21-35 ημέρες. Ο εμμηνορυσιακός κύκλος ελέγχεται από μία σειρά ορμονών, που πρέπει να ακολουθούν συγκεκριμένο μοτίβο παραγωγής και έκκρισης, ώστε να εμφανίζεται έμμηνος ρύση κάθε μήνα. Οι δύο, κύριες, ορμόνες είναι τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη. Τα οιστρογόνα κυριαρχούν στο πρώτο μισό του κύκλου, προκαλώντας την παραγωγή και ανάπτυξη ενός ωοθυλακίου από την ωοθήκη, το οποίο μέσα του περιέχει το ωάριο. Κατά τη μέση του κύκλου συμβαίνει η ωοθυλακιορρηξία, όπου αυτό το ωοθυλάκιο ‘’σπάει’’ και απελευθερώνεται το ωάριο. Ακολουθεί το δεύτερο μισό του κύκλου, όπου επικρατεί η προγεστερόνη, η οποία προετοιμάζει το ενδομήτριο για την πιθανή εμφύτευση του ωαρίου, εφόσον αυτό γονιμοποιηθεί από ένα σπερματοζωάριο. Εάν αυτό δεν συμβεί, στο τέλος του κύκλου η συγκέντρωση της προγεστερόνης πέφτει απότομα, με αποτέλεσμα το ενδομήτριο, που έχει σταματήσει να υποστηρίζεται από την προγεστερόνη, να αποβληθεί από τη μήτρα με τη μορφή αιμορραγίας μέσα από τον κόλπο της γυναίκας και εμφάνιση, έτσι, της περιόδου.

Είναι η μηνιαία αποβολή του στρώματος του ενδομητρίου, που εμφανίζεται με τη μορφή κολπικής αιμορραγίας και καλείται, συνήθως, περίοδος. Σε κάθε κύκλο, το ενδομήτριο παχαίνει σταδιακά υπό την επίδραση των ορμονών της αναπαραγωγής και ετοιμάζεται για μία πιθανή εγκυμοσύνη. Εάν αυτό δεν συμβεί, στο τέλος του κύκλου, η απότομη πτώση των ορμονών, οδηγεί στην έναρξη της περιόδου, με αποτέλεσμα την αιμορραγία από τον κόλπο, που μπορεί να διαρκεί φυσιολογικά από 2-7 ημέρες.

Είναι κοίλα όργανα, που το μήκος τους κυμαίνεται από 7-12 εκατοστά. Η βασική λειτουργία τους, αφορά στη λήψη του ωαρίου από την ωοθήκη, μετά την ωοθυλακιορρηξία, στη δημιουργία ενός κατάλληλου περιβάλλοντος για τη γονιμοποίησή του, αλλά και τη μεταφορά του γονιμοποιημένου, πλέον, ωαρίου στην ενδομητρική κοιλότητα. Η ελεύθερη δίοδος του ωαρίου και του σπερματοζωαρίου μέσα στην σάλπιγγα είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς σε περίπτωση που και οι δύο σάλπιγγες είναι φραγμένες, δεν υπάρχει περίπτωση γονιμοποίησης με φυσικό τρόπο, παρά μόνο με εξωσωματική γονιμοποίηση.

Είναι ο γεννητικός αδένας της γυναίκας, όπου βρίσκονται τα ωάρια. Έχει σχήμα ελλειψοειδές και αποπλατυσμένο και μήκος από 3-6 εκατοστά. Το μέγεθός της επηρεάζεται από την παραγωγή των γυναικείων ορμονών και ποικίλει ανάλογα με την ηλικία, την ημέρα του κύκλου και την χορήγηση ορμονικών φαρμάκων. Η ωοθήκη αποτελεί τη βασική λειτουργική μονάδα του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος, γιατί είναι η πηγή παραγωγής των ωαρίων αλλά και των στεροειδών ορμονών του φύλου. Η ανθρώπινη ωοθήκη έχει τη δυνατότητα να συνθέσει οιστρογόνα από την 8η, κιόλας, εβδομάδα της εμβρυϊκής ζωής. Κατά την ενήλικη ζωή, οι ωοθήκες με σκοπό να εξυπηρετήσουν την αναπαραγωγή συνθέτουν και εκκρίνουν τις στεροειδείς ορμόνες του φύλου, που περιλαμβάνουν τα οιστρογόνα, την προγεστερόνη και τα ανδρογόνα, με ένα ακριβές και ελεγχόμενο μοντέλο έκκρισης, το οποίο ρυθμίζεται μερικά από τις ορμόνες της υπόφυσης.

Η μήτρα είναι ένα κοίλο, μυώδες όργανο, με μήκος από 5-8 εκατοστά και βάρος από 50-60 γραμμάρια. Βρίσκεται ανάμεσα στην ουροδόχο κύστη (από πάνω της) και στο ορθό (από κάτω της). Η μήτρα αποτελείται από τον τράχηλο και το σώμα της μήτρας, που χωρίζονται μεταξύ τους από τον ισθμό της μήτρας. Είναι το όργανο που φιλοξενεί το αναπτυσσόμενο έμβρυο, από τη στιγμή της εμφύτευσης έως τη γέννηση. Η εσωτερική της κοιλότητα, το ενδομήτριο, παχαίνει σε κάθε κύκλο υπό την επίδραση των γυναικείων ορμονών, με σκοπό στη μέση του κύκλου να γίνει η εμφύτευση του γονιμοποιημένου ωαρίου. Αν αυτό δεν συμβεί, τότε στο τέλος του κύκλου το ενδομήτριο παχαίνει τόσο πολύ, που πλέον δεν μπορεί να κρατηθεί και αποβάλλεται από τη μήτρα με τη μορφή της περιόδου.

Tα πρόδρομα γενετικά κύτταρα διαιρούνται όταν η γυναίκα είναι, ακόμη, έμβρυο και στον πέμπτο μήνα της ενδομήτριας ζωής της έχει επτά εκατομμύρια ωάρια στις ωοθήκες της. Από αυτά τα ωάρια τα μισά θα πεθάνουν μέχρι να γεννηθεί και στην εφηβεία θα έχουν επιβιώσει μόνο 200.000-500.000 ωάρια. Η γυναίκα κατά την αναπαραγωγική της, πλέον, ζωή θα χρειαστεί 400-500 ωάρια.