Τι είναι ο ιός HPV;

O ιός HPV (Ιός των Ανθρώπινων Θηλωμάτων) ευθύνεται για τη πιο συχνή σεξουαλικώς μεταδιδόμενη λοίμωξη. Έχουν βρεθεί περίπου 150 τύποι του ιού HPV, καθένας από τους οποίους αναφέρεται με έναν αριθμό. Αυτός ο αριθμός ονομάζεται τύπος του HPV. Συγκεκριμένοι τύποι του ιού μπορεί να προκαλέσουν κονδυλώματα στα χέρια ή στα πόδια (μυρμηγκιές), ενώ άλλοι τύπο μπορεί να προκαλέσουν κονδυλώματα στα γυναικεία όργανα. Επίσης κάποιοι τύποι του ιού μπορεί να προκαλέσουν αλλοιώσεις στον τράχηλο της μήτρας (που διαγιγνώσκονται με το Τεστ Παπανικολάου), κάποιες από τις οποίες μπορεί να οδηγήσουν σε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Υπάρχουν περισσότεροι από 100 διαφορετικοί τύποι του ιού, που μπορεί να προκαλέσουν λοίμωξη στη γεννητική περιοχή των ανδρών και των γυναικών. Αυτοί οι τύποι του HPV μπορούν, επίσης, να προσβάλουν τη στοματική κοιλότητα και το φάρυγγα.

Πόσο συχνή είναι η λοίμωξη από τον ιό HPV;

Υπολογίζεται ότι έως και 80% των σεξουαλικώς ενεργών ατόμων θα έρθουν σε επαφή με τον ιό HPV τουλάχιστον μια φορά στη ζωή τους. Στις ΗΠΑ περίπου 80 εκατομμύρια άνθρωποι άνδρες και γυναίκες υπολογίζεται ότι έχουν ενεργή HPV λοίμωξη, ενώ 14 εκατομμύρια νέοι άνθρωποι μολύνονται από τον ιό κάθε χρόνο. Οι περισσότερες λοιμώξεις από το ιό HPV είναι ασυμπτωματικές και υποχωρούν αυτόματα μέσα σε λίγα χρόνια. Οι επίμονες λοιμώξεις από κάποιους τύπους του ιού μπορεί να οδηγήσουν, σε γεννητικά κονδυλώματα και σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και καρκίνο.

Πως μεταδίδεται ο ιός HPV;

Ο HPV μεταδίδεται μέσω της επαφής δέρμα με δέρμα με κάποιο άτομο που φέρει τον ιό. Μπορείτε να κολλήσετε τον ιό HPV μετά από κολπική, πρωκτική ή στοματική σεξουαλική επαφή, ακόμα και εάν το άτομο που πάσχει από τον ιό δεν εμφανίζει κανένα σύμπτωμα. Είναι πιθανό να κολλήσετε περισσότερους από έναν τύπους του ιού HPV και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων η λοίμωξη θα υποχωρήσει από μόνη της, χωρίς να προκαλέσει κάποιο πρόβλημα υγείας. Επίσης, είναι δυνατό να παρουσιάσετε συμπτώματα πολλά χρόνια μετά από τη στιγμή που κολλήσατε τον ιό, με αποτέλεσμα να μην μπορείτε να προσδιορίσετε πότε κολλήσατε τον ιό. Η μετάδοση του ιού από την έγκυο γυναίκα στο μωρό της κατά τη διάρκεια του φυσιολογικού τοκετού είναι σπάνια και ακόμη πιο σπάνια μπορεί να προκαλέσει κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας στο νεογνό.

Ποια είναι τα συμπτώματα της λοίμωξης από τον ιό HPV;

Οι περισσότεροι άνθρωποι με HPV  λοίμωξη δεν εμφανίζουν συμπτώματα ή προβλήματα υγείας από αυτή. Στο 90% των περιπτώσεων το ανοσοποιητικό σας σύστημα αντιμετωπίζει τον ιό HPV  αποτελεσματικά μέσα σε δύο έτη. Μερικές φορές όμως η λοίμωξη από τον ιό HPV δεν υποχωρεί αυτόματα και μπορεί να προκαλέσει:

• Γεννητικά κονδυλώματα, τα οποία εμφανίζονται ως μικρά εξογκώματα μεμονωμένα ή κατά ομάδες στη γεννητική περιοχή, μπορεί να είναι μικρά ή μεγάλα, μπορεί να είναι επηρμένα ή επίπεδα ή να μοιάζουν με μικρό κουνουπίδι. Συνήθως εμφανίζονται εβδομάδες ή μήνες μετά τη σεξουαλική επαφή με έναν σύντροφο που έχει τον ιό HPV, ακόμη και αν ο σύντροφος δεν έχει καμία εικόνα γεννητικών κονδυλωμάτων. Εάν μείνουν χωρίς θεραπεία τα γεννητικά κονδυλώματα μπορεί να υποχωρήσουν, να παραμείνουν αμετάβλητα ή να αυξηθούν σε μέγεθος και αριθμό. Τα γεννητικά κονδυλώματα δεν μετατρέπονται σε καρκίνο.
• Σπανίως,η λοίμωξη από τον ιο HPV μπορεί να προκαλέσει κονδυλώματα στο αναπνευστικό σύστημα, στη στοματική κοιλότητα, στο φάρυγγα ή στο λάρυγγα (recurrent respiratory papillomatosis, RRP), κατάσταση η οποία μπορεί, σε σπάνιες περιπτώσεις, να εμφανιστεί στο νεογνό μετά από φυσιολογικό τοκετό (juvenile –onset recurrent respiratory papillomatosis, JORRP).
• Τέλος, η λοίμωξη από ογκογόνα στελέχη του ιου HPV μπορεί να οδηγήσει σε καρκίνο στον τράχηλο της μήτρας και λιγότερο συχνά καρκίνο στο αιδοίο, στον κόλπο, στον πρωκτό ή στο στοματοφάρυγγα.

Οι τύποι του ιού HPV που προκαλούν γεννητικά κονδυλώματα, δεν είναι ίδιοι με τους τύπους του ιού που μπορεί να προκαλέσουν καρκίνο.

Σε ποιες κατηγορίες διακρίνουμε τους τύπους του ιού HPV;

Οι σεξουαλικά μεταδιδόμενοι τύποι του ιού HPV διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

• Χαμηλού ρίσκου τύποι HPV (Low-risk HPVs) οι οποίοι δεν προκαλούν καρκίνο αλλά μπορούν να προκαλέσουν κονδυλώματα της γεννητικής περιοχής και του πρωκτού. Ιδίως οι τύποι 6 και 11 προκαλούν το 90% των γεννητικών κονδυλωμάτων, ενώ μπορεί να προκαλέσουν και αναπνευστική θηλωμάτωση (recurrent respiratory papillomatosis, RRP), μία σπάνια κατάσταση στην οποία δημιουργούνται καλοήθεις όγκοι στους αεραγωγούς.
• Υψηλού ρίσκου τύποι HPV (High-risk HPVs) οι οποίοι μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Περίπου 14 τύποι υψηλού ρίσκου έχουν αναγνωριστεί, με δύο από αυτούς, τους τύπους 16 και 18, να είναι υπεύθυνοι για τους περισσότερους καρκίνους που προκαλούνται από τον ιό HPV. Υπολογίζεται ότι οχτώ στις δέκα σεξουαλικά ενεργείς γυναίκες θα μολυνθούν κατά τη διάρκεια της ζωής τους από τουλάχιστον έναν τύπο HPV, με τις μισές, περίπου, από αυτές τις λοιμώξεις να οφείλονται σε ιούς υψηλού ρίσκου. Οι περισσότερες λοιμώξεις από τους ιούς υψηλού ρίσκου θα υποχωρήσουν αυτόματα μέσα σε δύο χρόνια, χωρίς να προκαλέσουν συμπτώματα. Κάποιες, όμως, από αυτές μπορεί να επιμείνουν για περισσότερα χρόνια και να οδηγήσουν σε κυτταρικές αλλαγές, οι οποίες εάν δεν θεραπευτούν θα οδηγήσουν στη δημιουργία καρκίνου.

Πόσο συχνή αιτία καρκίνου είναι ο ιός HPV;

Συγκεκριμένοι τύποι του ιού HPV (οι ιοί υψηλού ρίσκου, High-risk HPVs) μπορούν να προκαλέσουν διάφορους τύπους καρκίνου, όπως:

• Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας. Ουσιαστικά, όλες οι περιπτώσεις του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, προκαλούνται από το ιό HPV, ενώ μόνο δυο τύποι του ιού, ο 16 και ο 18 είναι υπεύθυνοι για το 70% των περιπτώσεων του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.
• Καρκίνος του πρωκτού. Περίπου 95% των περιπτώσεων καρκίνο πρωκτού προκαλούνται από τον ιό HPV. Οι περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις προκαλούνται από τον τύπο 16.
• Καρκίνος του στοματοφάρυγγα. Περίπου 70% των περιπτώσεων καρκίνου του στοματοφάρυγγα προκαλούνται από τον ιό HPV, με περισσότερους από τους μισούς αυτού καρκίνους να σχετίζονται με το τύπο 16.
• Ποιο σπάνιοι καρκίνοι. Ο HPV ευθύνεται για, περίπου, 65% των περιπτώσεων καρκίνου του κόλπου, 50% των περιπτώσεων καρκίνου του αιδοίου και 35% των περιπτώσεων καρκίνου του πέους στους άντρες. Οι περισσότεροι από αυτούς τους καρκίνους σχετίζονται και πάλι με τον τύπο 16.

Οι υψηλού ρίσκου τύποι HPV προκαλούν, περίπου, 5% όλων των καρκίνων παγκοσμίως, ενώ στις ΗΠΑ ευθύνονται για, περίπου, 3% όλων των περιπτώσεων καρκίνου στις γυναίκες και 2% όλων των περιπτώσεων καρκίνου στους άντρες.

Με ποιόν τρόπο οι υψηλού ρίσκου τύποι HPV προκαλούν καρκίνο;

Ο ιός HPV προσβάλει τα επιθηλιακά κύτταρα. Αυτά τα κύτταρα που κατανέμονται σε στρώματα, καλύπτουν τις εσωτερικές και εξωτερικές επιφάνειες του σώματος περιλαμβανομένου του δέρματος, του στοματοφάρυγγα, της γεννητικής περιοχής και του πρωκτού. Όταν ο ιός HPV εισέρχεται σε ένα επιθηλιακό κύτταρο τότε ξεκινά και επηρεάζει τις πρωτεΐνες που κωδικοποιεί. Δύο από αυτές τις πρωτεΐνες, που παράγονται από τους ιούς υψηλού ρίσκου, είναι οι Ε6 και Ε7, οι οποίες επιδρούν στις κυτταρικές λειτουργίες που σε φυσιολογικές συνθήκες εμποδίζουν την ανεξέλεγκτη αύξηση, βοηθώντας το κύτταρο να αποφύγει το κυτταρικό θάνατο. Τις περισσότερες φορές, αυτά τα προσβεβλημένα από τον ιό κύτταρα, αναγνωρίζονται από το ανοσοποιητικό σύστημα και εξουδετερώνονται. Μερικές φορές, όμως, τα κύτταρα αυτά δεν καταστρέφονται με αποτέλεσμα να δημιουργείται μία επίμονη λοίμωξη. Καθώς τα προσβεβλημένα κύτταρα συνεχίζουν να μεγαλώνουν, μπορούν να δημιουργήσουν μεταλλάξεις σε γονίδια που προάγουν ακόμη περισσότερο ανώμαλη κυτταρική αύξηση, οδηγούν στο σχηματισμό προκαρκινικών κυττάρων και τελικά στη δημιουργία του καρκίνου. Έχουν αναγνωριστεί διάφοροι παράγοντες που μπορεί να αυξήσουν την πιθανότητα μία λοίμωξη από έναν υψηλού ρίσκου ιό HPV να είναι επίμονη και να εξελιχθεί σε καρκίνο. Οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν:

• Το κάπνισμα
• Αδύναμο ανοσοποιητικό σύστημα
• Μακροχρόνια λήψη αντισυλληπτικών δισκίων
• Χρόνια φλεγμονή
• Κακή στοματική υγιεινή
• Πολυτοκία

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι χρειάζονται από 10-30 έτη για να εξελιχθεί μια αρχική λοίμωξη από τον ιό HPV σε καρκίνο. Φυσικά, ακόμη και αν υπάρχουν σοβαρές αλλοιώσεις στο τράχηλο, αυτές οι αλλοιώσεις δεν οδηγούν πάντα σε καρκίνο. Η πιθανότητα μία υψηλού βαθμού αλλοίωση να οδηγήσει σε διηθητικό καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, υπολογίζεται ότι είναι, περίπου, 50%.

Πως μπορώ να ξέρω εάν έχω προσβληθεί από τον ιό HPV;

Η βασική εξέταση screening που πρέπει να κάνετε είναι ο κυτταρολογικός έλεγχος με το τεστ κατά Παπανικολάου. Ο έλεγχος πρέπει να ξεκινάει από την ηλικία των 21 ετών και μετά, ανεξαρτήτως από την ηλικία έναρξης των σεξουαλικών επαφών. Στη χώρα μας, ο έλεγχος αυτός είναι συνήθως ετήσιος, ενώ σε άλλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, συστήνεται να γίνεται κάθε τρία χρόνια έως την ηλικία των 30 ετών. Το Τεστ Παπανικολάου αποτελεί μία γρήγορη, ανώδυνη και αξιόπιστη μέθοδο ελέγχου και πρέπει να γίνεται όταν η γυναίκα δεν έχει περίοδο. Σε περίπτωση που έχετε αυξημένες κολπικές εκκρίσεις και εικόνα κολπίτιδας, το τεστ Παπανικολάου καλό θα ήταν να γίνει αφού λάβετε πρώτα τη κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, για να υποχωρήσει η φλεγμονή. Το Τεστ Παπανικολάου υγρής φάσης (LBC) αποτελεί μία εναλλακτική μέθοδο κυτταρολογικού screening, με αυξημένη διαγνωστική ακρίβεια και το πλεονέκτημα ότι από το ίδιο δείγμα μπορούμε ταυτόχρονα να διενεργήσουμε και το HPV DNA test.

Το HPV DNA test αποτελεί την εξέταση εκλογής σε γυναίκες που έχουν παθολογικό τεστ Παπανικολάου. Συστήνεται σε γυναίκες ηλικίας άνω των 30 ετών και ο συνδυασμός του με το τεστ Παπανικολάου (co-testing), αποτελεί τον βασικό τρόπο παρακολούθησης, εφόσον υπάρχουν παθολογικά αποτελέσματα.

Η κολποσκόπηση, που αποτελεί μία πρόσθετη μέθοδο διάγνωσης και παρακολούθησης των βλαβών του τραχήλου από τον ιό HPV, μπορεί να συνδυαστεί με τις παραπάνω εξετάσεις σε περίπτωση παθολογικών ευρημάτων. Κατά τη διάρκεια της κολποσκόπησης είναι δυνατόν να γίνει και βιοψία του τραχήλου της μήτρας, σε υποψία υψηλού βαθμού ενδοεπιθηλιακής βλάβης.

Πως προλαμβάνεται η λοίμωξη από τον ιό HPV;

Γυναίκες οι οποίες δεν έχουν ξεκινήσει τις σεξουαλικές επαφές δεν αναπτύσσουν και γεννητικές λοιμώξεις από τον ιό HPV. Μετά την έναρξη, όμως, των σεξουαλικών επαφών η σωστή και συνεχής χρήση του προφυλακτικού οδηγεί σε σημαντική μείωση της πιθανότητας μετάδοσης του ιού. Επειδή, όμως, οι περιοχές που δεν καλύπτονται από το προφυλακτικό μπορούν να μολυνθούν από τον ιό, τα προφυλακτικά δεν παρέχουν ολοκληρωτική προστασία απέναντι στη λοίμωξη. Ο έγκαιρος εμβολιασμός για τον ιό HPV, ιδανικά πριν την έναρξη των σεξουαλικών επαφών, μπορεί να προσφέρει ισχυρή προστασία απέναντι στη λοίμωξη από τον ιό HPV, αλλά δεν προσφέρει προστασία σε περίπτωση που υπάρχει ήδη λοίμωξη από τον ιό HPV πριν τον εμβολιασμό. Η έγκαιρη και έγκυρη ενημέρωση των νέων αγοριών και κοριτσιών για την ύπαρξη του ιου HPV, αποτελεί τη βάση της πρωτογενούς πρόληψης της μετάδοσης του ιού και της μείωσης της συχνότητας εμφάνισης νέων περιστατικών καρκίνου του τραχήλου τη μήτρας.